Zomerscholen verschillen en ze schieten als paddenstoelen uit de grond. De Zomerschool Amsterdam waar ik verantwoordelijk voor ben heeft stevige doelstellingen. Het stelt leerlingen bloot aan taken waar men in het reguliere onderwijs niet aan toekomt of geen aandacht aan schenkt omdat (nog) niet bekend is dat een bepaalde aanpak die ‘arbeidsintensief’ is uiteindelijk meer oplevert.
Een voorbeeld
Op het reguliere basisonderwijs wordt niet of nagenoeg niet geschreven. Ja er wordt wel geschreven, maar een gedegen opbouw van schrijfvaardigheid komt hoogstzelden voor, in ieder geval op de meeste scholen (Onderwijsinspectie).
Op de Zomerschool komen kinderen die groep 7 hebben doorlopen en dus bekend zouden moeten zijn met de elementaire regels om te kunnen schrijven. Ze hebben geleerd dat je leestekens gebruikt en woorden goed spelt zodat teksten leesbaar zijn voor anderen. In de kerndoelen vinden we namelijk dat leerlingen in groep 7 informatieve, instruerende en overtuigende teksten leren schrijven. Zij kunnen informatie en meningen ordenen bij het schrijven van een brief, een verslag, een formulier of een werkstuk. Zij besteden daarbij aandacht aan zinsbouw, correcte spelling, een leesbaar handschrift en bladspiegel. De praktijk is helaas anders.
Leg je leerlingen op de Zomerschool schrijfopdrachten voor, dan zie je dat zelfs leerlingen die met taal op alle gebieden een A scoren, amper correcte zinnen kunnen produceren, laat staan een volledige informatieve of overtuigende tekst met alinea’s.
Dit is de reden dat er op de Zomerschool bovengemiddeld of vaak wordt geschreven en er gerichte schrijfdidactiek wordt gehanteerd. Zo voegt een Zomerschool iets toe.
In eerdere blogs is aandacht besteed aan Schrijfonderwijs en is bepleit waarom schrijfonderwijs zo belangrijk is en waarom meters maken, dus veelvuldig schrijven het enige is dat werkt om te leren schrijven, om te oefenen je gedachten op papier te zetten.
Schrijven wordt als moeilijk ervaren omdat leerlingen te maken hebben met ‘cognitieve overload’: ze moeten een heleboel dingen tegelijk doen als ze schrijven. Schrijfdidactiek is het opsplitsen van de verschillende handelingen, d.w.z. we leren handelingen niet simultaan te verrichten, maar één voor één. Op de Zomerschool delen we het proces op in stapjes die steeds weer worden gezet om het proces te internaliseren. Pas in de laatste ronde komen de leesconventies aan bod die je moet respecteren en je tekst dus daarop moet herzien.
Onder onze schrijfdidactiek valt dat leerlingen ‘leesconventies’ leren loslaten op hun geschreven tekst. Dat is niet meer dan het toepassen van de losse regels die ontelbaar vaak met de leerlingen doorgenomen worden op scholen.
Als je bedenkt hoeveel tijd er wordt besteed aan spelling en andere regels in vergelijking met de tijd die wordt besteed aan het praktisch toepassen van de regels, is het niet verwonderlijk dat op het VO regelmatig de vraag wordt gesteld: wat leren ze eigenlijk in de bovenbouw van het basisonderwijs, de leerlingen kunnen niet schrijven?
Dit doet pijn, want er wordt veel aandacht geschonken aan spelling en leestekens. Het voortgezet onderwijs heeft niet al te veel recht van spreken, want ook daar staat schrijfonderwijs nagenoeg niet op de agenda. In de eerste, tweede en zelfs derde klas gaat de docent Nederlands rustig door met het eindeloos herhalen van de regeltjes en leerlingen maken trouw allerlei invuloefeningen. Vraag je het aan docenten Nederlands, dan laten zijn leerlingen hoogstens drie keer per jaar een tekst schrijven.
Schrijfonderwijs? Dat kost tijd en tijd om na te kijken, die tijd hebben we niet. Nee, dat klopt als je iets aan schrijfonderwijs wil doen, moet je iets anders laten vallen. Veel tijdwinst boek je al met het stoppen van de eindeloze herhalingen. Het is handiger en de moeite van het proberen waard om meteen te starten met afdwingen wat al is geleerd en daar schoolbreed stevig op in te zetten.
Op de Zomerschool krijgen leerlingen dagelijks, naast het thematische programma waarin veel ‘luchtige’ producten worden geschreven, een uur per dag maatwerk op onderdelen waar ze een D of E voor scoren.
Er zijn leerlingen die 3 weken een uur per dag verschillende onderdelen van rekenen opnieuw uitgelegd krijgen en oefenen. Andere leerlingen doen twee weken rekenen en een week taal en zo hebben we een paar verschillende programma’s voor maatwerk om leerlingen zo goed mogelijk te bedienen. Leerlingen die op alle onderdelen een A scoren zitten bij weblog. Zij schrijven iedere dag over de zomerschool. Zo maken ze nog meer meters.
Waarom staan er dan na twee weken nog geen blogs van leerlingen op de website? Dat komt dus door de schrijfdidactiek. Het schrijven voltrekt zich in schrijfrondes. Eerst leeglopen over de inhoud, gewoon lukraak schrijven aan de hand van een schemaatje dat is gemaakt om inhoud los te weken. Na dat leeglopen op inhoud volgen er fasen om de tekst op verschillende onderdelen te herzien. De rondes verlopen heel gestructureerd aan de hand van hulpmiddelen en coöperatieve werkvormen.
De structuur van de tekst is een belangrijk onderdeel waar leerlingen veel moeite mee hebben, vandaar dat er leerlingen zijn die nog niet sterk zijn in begrijpend lezen ook deel uitmaken van de groep weblog.
Door alle stappen te doorlopen ervaren leerlingen dat een tekst schrijven een interessante bezigheid is, dat het een soort avontuur is waarbij de tekst steeds beter wordt. Leerlingen leren zo meteen dat het schrijven van een tekst nooit in een keer is gebeurd.
Leerlingen die het moeilijk vinden om structuur in een tekst te herkennen kunnen wij op de Zomerschool wel weer lesjes begrijpend lezen geven, maar je eigen teksten structureren is ook een manier om greep te krijgen op wat de structuur van een tekst eigenlijk is. Dus behalve het toepassen van regels om begrijpelijke zinnen te schrijven, gaat het om structuur aanbrengen in teksten, in je eentje, in duo’s in groepjes en klassikaal.
Soms is het moeilijk ouders onze wetenschappelijk gefundeerde aanpak te verantwoorden aan ouders. Zo zegt een ouder: “Mijn zoon zegt dat hij de hele dag bezig is met leuke dingen, veel werkt op Chromebooks, of met posters, maar we willen dat hij wordt bijgespijkerd op begrijpend lezen. Waarom laat u hem geen vragen maken beantwoorden bij teksten?” Ouders vragen dus om begrijpend lezen zoals zij het zelf ooit hebben gehad op school, met vragen als ‘ waarnaar verwijst die in regel 10, en wat is de kern van alinea 2.’
Het omgekeerd leren is minstens zo effectief, of effectiever. Je eigen teksten te structureren door gebruik te maken van signaalwoorden en verwijswoorden geeft inzicht in bijvoorbeeld het gebruik van die signaalwoorden en verwijswoorden.
Bij het indelen van teksten in kleinere eenheden en er een pakkend of dekkend kopje boven te zetten is een oefening in het doorzien van de kern van een stuk tekst.
We laten leerlingen dus alle stappen van het schrijfprogramma zetten, elkaars teksten bekijken en becommentariëren, daar leren ze heel veel van. Soms zie je namelijk fouten bij een ander die je doen inzien dat je dat zelf ook verkeerd doet. Dat signaleren betekent dat er een kwartje valt: dat moet ik voortaan zelf ook anders doen.
Als leerlingen dit vele schrijven karakteriseren als ‘we doen alleen maar leuke dingen’ en tegelijkertijd op de Zomerschool uitroepen dat ze opeens iets snappen, concluderen wij dat we goed bezig zijn geweest. We hopen dat schrijfonderwijs dan verder wordt opgepakt op de eigen basisschool.
Als de buitenwacht vraagt naar meetbare resultaten van de Zomerschool is het ook niet makkelijk om aan te geven wat de Zomerschool precies oplevert, want men wil over het algemeen makkelijk meetbare gegevens, zoals bijvoorbeeld de CITO.
Het verhaal over schrijfvaardigheid is er één die daar tegenover kan worden gesteld, net als de verhalen over de succesjes die leerlingen individueel hebben geboekt op verschillende gebieden.
recente reacties